W styczniu 2025 r. obchodzimy w województwie śląskim 80.rocznicę Tragedii Górnośląskiej – tragicznych represji, które dotknęły tysiące mieszkańców Górnego Śląska. W hołdzie ofiarom Teatr Miejski w Gliwicach wznawia jeden z najbardziej wstrząsających spektakli o lokalnej historii – „Dziki Wschód” Przemysława Pilarskiego w reżyserii Jerzego Jana Połońskiego.
Sztukę zamówiliśmy w 2020 r. mając na uwadze ogrom okrucieństw popełnionych tuż po wojnie przez komunistyczne władze na mieszkańcach Górnego Śląska. W spektaklu opowiadamy historię polskiej Żydówki, byłej więźniarki Auschwitz Birkenau, ocalałej z Marszu Śmierci, która podjęła pracę w organach bezpieczeństwa, a pełniąc funkcje komendantki aresztu w Gliwicach dręczyła i torturowała Ślązaków i Niemców, podobnie jak jej ówczesny kochanek Salomon Morel, oskarżony wiele lat później o zbrodnie przeciwko ludzkości. Niezwykle wymowne są sceny wspomnień starego Ślązaka, którego w dzieciństwie razem z ojcem więziono w obozie pracy położonym w Świętochłowicach Zgodzie. Tragedia Górnośląska była przez lata przemilczaną kartą historii, lecz naszym obowiązkiem jest przywracanie jej świadomości zbiorowej. Warto przy tej okazji przypomnieć także wydaną w 2015 roku przez Muzeum w Gliwicach i IPN Oddział w Katowicach książkę „Mieli wrócić za czternaście dni”. Mieszkańcy Ostropy w obozach pracy przymusowej w Związku Sowieckim (1945–1949) prezentującą losy grupy 279 osób deportowanych z Ostropy, obecnie dzielnicy Gliwic, a w 1945 roku samodzielnej miejscowości. – mówi Grzegorz Krawczyk, dyrektor Teatru Miejskiego w Gliwicach.
Terminem Tragedia Górnośląska określa się wydarzenia związane z wkroczeniem armii sowieckiej na Górny Śląsk w styczniu 1945 r.: morderstwa, rabunki i gwałty, kradzież wyposażenia zakładów przemysłowych, wysiedlenia oraz wywożenie, uprowadzanie czy wręcz kradzież ludzi do przymusowej pracy m.in. w kopalniach Związku Sowieckiego. Internowanie i deportacja mężczyzn w wieku od 17 do 50 lat trwały od lutego do przełomu kwietnia i maja 1945 r., a zabieranych ludzi okłamywano, że najwyżej kilkanaście dni będą pracować na zapleczu frontu. Ofiarami operacji prowadzonej przez NKWD i Kontrwywiad Wojskowy Armii Czerwonej „Smiersz” było prawie 50 tysięcy mężczyzn i w konsekwencji ich rodzin, pozbawionych przez kilka lat (lub na zawsze) opieki jedynego na ogół żywiciela. Ponad 25% deportowanych już nie wróciło, a ci, którzy przeżyli, wracali od połowy 1945 r. do przełomu lat 1949/1950. Jako ostatni obozy pracy opuszczali ci, którzy mimo fatalnych warunków życia zachowali względnie dobre zdrowie i mogli pracować.
Spektakl „Dziki Wschód” zaprezentujemy 25, 26 i 28 stycznia na Dużej Scenie Teatru Miejskiego w Gliwicach. Obchodom 80-lecia Tragedii Górnośląskiej będą towarzyszyły czytania performatywne w wykonaniu aktorów gliwickiego teatru wstrząsających relacji osób będących świadkami wkroczenia Armii Czerwonej do Gliwic w styczniu 1945 roku. Czytania odbędą się 27 lutego o godz. 16:00 w Willi Caro.
Zdjęcia z wystawy „Rok Pierwszy – Rok Ostatni” dzięki uprzejmości Muzeum w Gliwicach
