DZIKI WSCHÓD to nieprawdopodobna, lecz do bólu prawdziwa opowieść o krzywdzie i zemście, o nienawiści i o odpuszczeniu, o woli życia i o pogoni za szczęściem; opowieść o Loli, więźniarce Auschwitz -Birkenau, która po wojnie urządziła Niemcom piekło.

Sztukę pod tytułem „DZIKI WSCHÓD, czyli nieprawdopodobna, lecz do bólu prawdziwa opowieść o krzywdzie i zemście, o nienawiści i o odpuszczeniu, o woli życia i o pogoni za szczęściem; opowieść o Loli, więźniarce Auschwitz -Birkenau, która po wojnie urządziła Niemcom piekło” napisał na zamówienie gliwickiego teatru Przemysław Pilarski. To kolejny spektakl, dla którego tak jak w przypadku „Najmrodzkiego, czyli dawno temu w Gliwicach” inspiracją jest lokalna historia: miasta i regionu.

Utwór nie jest jednak kronikarską opowieścią, „opartą na faktach”. „Dziki Wschód” to literacka fantazja.  Ponieważ – jak mówi jej autor – sztuka to sztuka. Chciałem tym tekstem spróbować przywrócić zacieraną przez lata pamięć. Ale też zadać pytania. Nie o tamte czasy i nie o tamtych ludzi. O człowieka.  Kto jest dobry, kto jest zły? Kto jest ofiarą, a kto prześladowcą? Kto broni się, a kto atakuje?

Lola (hebr. Leah; pols. Laja)  Potok – polska Żydówka, krawcowa z Będzina, 1 sierpnia 1943 r. wywieziona z tamtejszego getta do obozu koncentracyjnego Auschwitz Birkenau. Na przedramieniu wytatuowano jej numer 51509. Po zejściu z kolejowej rampy w obozie odebrano jej i zagazowano córeczkę, która miała zaledwie rok i cztery miesiące. Z trzynastoosobowej rodziny, którą wywieziono do Auschwitz, obóz przeżyła jedynie ona. W styczniu 1945 r. ocalała z Marszu Śmieci, czyli przeprowadzonej przez Niemców w katorżniczych warunkach ewakuacji więźniów KL Auschwitz. W lutym 1945 r. Lola złożyła podanie do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z prośbą o przyjęcie do służby więzień i obozów.

Lola Potok. Zdjęcie z 1945 roku. Archiwum IPN Katowice.W dołączonym później życiorysie napisała ”Chcę w tej chwili żyć i współpracować przeciw naszym ciemiężcom”. Została zastępcą naczelnika do spraw polityczno- wychowawczych w więzieniu Gliwicach. Przetrzymywano w nim, często na podstawie donosów i bez ustalania faktycznych win, podejrzanych o dokonanie zbrodni wojennych, przynależność do gestapo, SS i innych organizacji nazistowskich. Osadzonych bito i torturowano. Lola była kochanką Salomona Morela, komendanta obozu w Świętochłowicach – Zgodzie, oskarżonego wiele lat potem o zbrodnie przeciwko ludzkości.  We wrześniu 1945 r. Lola uciekła z Polski wraz ze skradzionymi z więziennej kasy 49 tys. marek i innymi wartościowymi przedmiotami. Ostatecznie dotarła do USA gdzie została bardzo zamożną bizneswoman realizując rządowe kontrakty na produkcję części do samolotów. W wieku 82 lat zmarła w 2004 r. Jest pochowana na jednym z cmentarzy w Los Angeles.

Przemysław Pilarski o mówi swojej sztuce:

Opowiadając o obozach dla Niemców i Ślązaków, które powstały jeszcze w trakcie działań wojennych na polskich ziemiach wyzwolonych przez Armię Czerwoną, opowiadając o osobach, które tymi obozami zarządzały, które na tym położonym na zachodzie Jeszcze-Nie-Polski Dzikim Wschodzie dokonywały niebywałych zbrodni, sięgam po filmową stylistykę: po „Urodzonych morderców” i „Bękartów wojny”, po Tarantino, Lyncha, Lanthimosa, ba, nawet po Hanekego z jego „Funny Games”, sięgam po język twórców, którzy drażnią w atrakcyjnej formie, dzięki czemu pomiędzy tym, o czym się mówi, a pomiędzy tym, jak „to” jest mówione, zradza się napięcie. Ono jest po to, by obudzić.

Bohaterowie „Dzikiego Wschodu”, owszem, zasługują na potępienie, jednak solidne wniknięcie w ich biografie nie może nie nakazać nam jeśli nie współczucia wobec ich losów, to przynajmniej zadumy nad nimi. Gdyby nie historia, gdyby nie czynniki zupełnie od tych ludzi niezależne, ich życie potoczyłyby się zupełnie inaczej.  Lola najpewniej byłaby do końca życia krawcową, jej kochanek Szlomo – piekarzem. (A może ulicznym grajkiem?) To wybuch wojny sprawił, że stali się tym, kim się stali. Stali się, gdyż pragnęli zemsty albo nie mieli wyjścia. Działali pod wpływem silnych emocji lub z powodu braku alternatywy. Do wyboru mieli albo to, albo nic. Co ich oczywiście nie rozgrzesza. (To, co jest w nas, zależy tylko od nas).

Tak było.  Ale czy tak musiało być?  I jak będzie?

Można być dobrym i złym jednocześnie. Ofiarą i prześladowcą – tak, w jednej osobie. Nie zależy to tylko od punktu widzenia. Módlmy się, trzymajmy kciuki, wysyłajmy energię w kosmos albo po prostu róbmy wszystko, co jest do zrobienia, żebyśmy nie musieli się na własnej skórze przekonywać, jak bardzo te sprawy są niejednoznaczne, tragiczne, złożone.

(Pamięć jest potrzebna.

Choćby przez wzgląd na umarłych. Tak.

Ale nie przeciwko tamtym,

tylko dla przyszłego świata.)

Źródła:

Anna Malinowska, Komendant. wydawnictwo Agora, 2020

John Sack, Oko za Oko, Przemilczana historia Żydów, którzy w 1945 r. mścili się na Niemcach. Tłumaczenie: Roman Palewicz Wydawnictwo APUS, 1995

Bogusław Tracz, Płakałem podczas pisania tej książki. John Sack i historia Loli Potok. „CzasyPismo” nr 1(7)/2015, wydawca Instytut Pamięci Narodowej, oddział w Katowicach

Tekst: Przemysław Pilarski

Reżyseria: Jerzy Jan Połoński

Asystent reżysera: Katarzyna Wysłucha

Scenografia, kostiumy: Marika Wojciechowska

Asystent kostiumografa: Radosława Niezgoda

Muzyka: Joanna Piwowar – Antosiewicz

Ruch sceniczny: Jarosław Staniek, Katarzyna Zielonka

Obsada: Kamila Baryczkowska(zespół)*, Karolina Olga Burek( Diva w czerwonej sukni – Danuta M ); Szymon Dobosik(Brat Szlomo, zespół)*; Antonina Federowicz (Ada, zespół); Mariusz Galilejczyk (Młody Szlomo); Katarzyna Gocał(zespół)*; Cezary Jabłoński (Mosze, Mąż Ruchci); Aldona Karska(Siostra Szlomo, zespół)*/ Klaudia Cygoń-Majchrowska; Łukasz Kucharzewski *(Żyd Kowboj, Rabin, zespół); Aleksandra Maj (Gertruda,Dziennikarka); Jolanta Olszewska (Matka Loli, Lola 40 lat później); Maciej Piasny (Sacharow, zespół); Krzysztof Prałat* (Przesłuchiwany, Esesman, zespół)/ Łukasz Kaczmarek; Karol Pruciak(zespół)*; Aleksandra Wojtysiak( Młoda Lola); Adrian Wajda (Przesłuchiwany Niemiec, Zespół)*; Błażej Wójcik* / Lech Mackiewicz(Ojciec Szlomo, doktor Mengele, Szlomo 40 lat później)

*gościnnie

„Dziki Wschód” – książka

Przemysław Pilarski jest po Michale Siegoczyńskim kolejnym autorem, którego sztukę nie tylko wystawiono na scenie Teatru Miejskiego w Gliwicach, ale także wydano w formie książkowej, ilustrowanej zdjęciami ze spektaklu, w serii Czytelnia Sztuki. Piękne książkowe wydanie „Dzikiego Wschodu” opracowane i opublikowane we współpracy z Muzeum w Gliwicach, można kupić w sklepie internetowym,  w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie oraz w zaprzyjaźnionych księgarniach.

PRZEJDŹ DO STRONY SKLEPU

Spektakl bierze udział w 28. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej.

Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej ma na celu nagradzanie najciekawszych poszukiwań repertuarowych w polskim teatrze, wspomaganie rodzimej dramaturgii na jej scenicznych realizacjach oraz popularyzację polskiego dramatu współczesnego. Konkurs organizowany jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. W I etapie Konkursu spektakle ocenia Komisja Artystyczna w składzie: Paweł Kluszczyński, Katarzyna Lemańska, Andrzej Lis, Jacek Sieradzki (przewodniczący), Katarzyna Tokarska-Stangret, Wiktoria Tabak, Agnieszka Wójtowicz.

Nagrody:

Złota Maska dla Przemysława Pilarskiego w kategorii specjalnej za tekst sztuki  PRZECZYTAJ WIĘCEJ

Recenzje:

Obudzić! Jacek Sieradzki, eteatr.pl PRZECZYTAJ RECENZJĘ

Bękarty wojny Jacek Wakar, Dziennik Teatralny PRZECZYTAJ RECENZJĘ

Lód, który się gotuje Marta Odziomek, Gazeta Wyborcza Katowice PRZECZYTAJ RECENZJĘ

Mściwa Lola Magdalena Mikrut-Majeranek, teatrologia.pl PRZECZYTAJ RECENZJĘ

Przeczytaj więcej:

„Płakałem podczas pisania tej książki”. John Sack i historia Loli Potok  – artykuł dr Bogusława Tracza, „CzasyPismo” nr 1(7)/2015, wydawca Instytut Pamięci Narodowej, oddział w Katowicach

Rozmowa Małgorzaty Licheckiej z Grzegorzem Krawczykiem, Dyrektorem Teatru Miejskiego w Gliwicach

Relacja z premiery spektaklu

Dodatkowe informacje: 

Czas trwania: 1h 45min., bez przerwy

W spektaklu wykorzystywany jest stroboskop i nagłe, głośne dźwięki. Aktorzy palą papierosy.

 informacje dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich:

fot. Jeremi Astaszow